Bugnei GR, Vischlaria Sep Antoni Deragisch (bab e fegl)

Jau Baibel Bugien Cafe 1842 – Segiramein la pli  impressiunonta lavur da Sep Antoni Deragisch da Bugnei

Keramik aus Bugnei in CERAMICA CH

Andreas Heege 2019 / Versiun romontscha Tarcisi Hendry 2020

La vischlaria a Bugnei, Tujetsch, va anavos sin Sep Antoni Deragisch, 13 da mars 1815 – 6 d’uost 1882 *. Sep Antoni Deragisch ha absolviu siu emprendissadi tiel vischler Fidel Wölfle a Wangen egl Allgäu. Igl onn 1920 fuva igl original da sia brev d’emprendissadi digl onn 1834 aunc en possess dalla famiglia, denton ei il document deplorablamein sparius. Suenter igl emprendissadi fundescha el ina atgna vischlaria e pignaria a Bugnei en sia casa.

Sep Antoni Deragisch, il giuven, 21 da settember 1842 – 27 d’october 1930.

Siu fegl e successur Sep Antoni, il giuven (1842-1930) fa igl emprendissadi da vischler a Flüela. Il luvratori ei buca enconuschents. Cuort suenter igl onn 1918 cala el culla producziun da vischala, precis tgei onn ei buca enconuschent, il Museum La Truaisch posseda ina scadiala cugl orsal 1919. La publicaziun da pader Notker Curti dalla clasutra da Mustér, davart la vischlaria a Bugnei cul tetel “La Fabrica da vischalla da tiara cotga a Bugnei”, el Glogn,1929, pag. 34-37, sebasa carteivel sin las informaziuns da Sep Antoni Deragisch, il giuven.

Survesta dil spectrum principal da ses products a Bugnei, collecziun dalla claustra da Mustér.

Ina impressiun dalla cheramica producida paleisa igl inventari dalla collecziun dil Museum Retic a Cuera, che deriva per part da pader Notker Curti e da Sep Antoni Deragisch, il giuven, sco era igl inventari dalla collecziun dil museum dalla claustra a Mustér. Dasperas dat ei cheramica ella collecziun dil Museum La Truaisch sco era el museum Nutli Hüschi a Claustra.

Ei exista aunc in cudischet da menaschi cun impurtaziuns denter 1866 e 1882 (Transcripziun e translaziun Tarcisi Hendry, 2021) , pia da Sep Antoni Deragisch, il vegl. Plinavon dat ei in cudisch da skizzas ch’ei entochen oz aunc buca vegnius examinaus da rudien. Quel datescha digl onn 1875, silmeins parzialmein da Sep Antoni Deragisch, il giuven. Vess pader Notker duvrau quei cudischet da skizzas igl onn 1920 per sia lavur historica, dess ei negina discrepanza denter las notizias manuscrettas el cudisch e l’attribuziun da pader Notker. Il pader suppona che oravontut las skizzas da pegnas derivien dil Sep Antoni, il vegl. Quella informaziun sa el mo dil davos vischler sez, damai ch’il cudisch sez consigna negin mussament.

El cuntegn ultra da quei in tagl traversal tecnic atras ina tipica pegna da quadrels sidretg sco ella fuva derasada ella Svizra Tudestga. Schebein la pegna da Bugnei corrispundeva per propi a quei tip ei buca segiramein enconuschent.

Cudischet da skizzas el Museum Retic: tagl traversal d’ina pegn da tiaracotga, pegna da quadrels e differenta vischala da diever.

Dasperas dat ei numerusas skizzas da pegnas da tiaracotga. Sep Antoni Deragisch, il vegl, s’entusiasmava apparentamein ed oravontut per decoraziun ed il stil da pegnas dil stil da Biedermeier, respectivamein dall’entschatta dil historissem. Il medem mument vegnan era auters detagls nudai el cudisch da skizzas, per exempel ina rundella da vischler messa en moviment cun ina roda d’aua ed in mulin da glasura. Plinavon cuntegn il cudischet fuormas da vischala ord il luvratori Deragisch.

Davart ils products dil luvratori da Bugnei sebasa la lavur da pader Notker probabel sin la collecziun en claustra, rimnada entras el sez, sco era dalla collecziun dil Museum Retic procurada medemamein entras il pader:

«La rauba da casegliar porscha buca gest bia en fuorma e decoraziun. Ella fuorma duas gruppas: rauba da diever ed objects decorativs. Tier l’emprema gruppa s’audan la brocca, ils ruogs e naschors, ils ruogs da flurs senza glasura, ils ruogs gronds da caffè, ils gronds pil pli stgirs, gie quasi ners. Vinavon pliras hontas cun moni, hontas da caffè e tè. Auters products ein d’in alv cut ni mellen-brin, ils ruogs da flurs il pli bugen verds.

Cun decoraziuns ein ils vischlers da Bugnei spargnus, la vischala nera ei senza decor, la vischala clara cun in mudest e magher tschupi da feglia, il rest dils Deragischs ei art empiric, ni fini cun in sempel decor satel da puncts.

Originalas ein quasi mo las aschinumnadas broccas, mo paran denton da moda plitost antica. Ei satracta da vischala purila, oz il pli savens duvradas per caffè, cun in pign e rodund biutsch e duas manetschas, ina pli gronda visavi il biutsch e suren ina pli gronda manetscha da purtar strubegiada. Quella teness buca il vischi empleniu e vegn rinforzada cun fildirom ni corda. Duas ruosnas all’entschatta dalla manetscha surveschan per fermar il rinforzament. Era las caussas decorativas ein buca fetg garnidas, ni ella fuorma ni ella colur.

Buca mo ils parlets d’aua benedida empau ruhs ed ils crucifixs, mo era las cazzolas ein plitost groppas e mintgaton pauc attractivas ella colur. Pli bein sepresentan ils vischals sempels e stgirs per la tenta cun ruosnas rodundas sco decoraziun. Era ils roms da maletgs cun cordas strubegiadas en violet-blau ed alv ein buca mal. Forsa dil meglier ein las butschidas, che regordan aspramein cun siu penderlem e girlandas da feglia al temps d’emprendissadi da Sep Antoni Deragisch, il vegl.

Deplorablamein ei la colur il pli savens buca fetg plascheivla, enzatgei denter alv e verd. Detg cuortamein, ils products da Tujetsch ein previ per ina clientella che giavischava rauba da bienmarcau e cun pintgas pretensiuns da fuorma e colur. La vischala fuva buca cheu per sepresentar. …» (Curti, 1920, pag. 272-273)

Dapli dat ei ina retscha dad observaziuns, che pader Notker ha buca communicau. Aschia portan ils ruogs e la brocca cun manetschas magari ina numera sgarflada el funs. Quella ei lu era d’anflar sil funs dil corrispundent uvierchel. Quei levgiava il metter ensemen suenter il prender ord il fuorn, il dretg uvierchel sil dretg vischi. Dasperas eisi necessari da mussar vi sin la decoraziun dalla vischala da glasura e brin-nera cun lingias undadas sgarfladas en ni decoraziuns fatgas cun in bul rullont.

In smaccactas ella collecziun dil Museum Retic porta las inizialas J e D, in bul dretgangular d’ina fuorma cun in motiv dil cor da Jesus flancaus da dus aunghels e leutier ils buls en reliev BUGNEI e Tujetsch. Quels dus buls ein era d’anflar sin in pign ruog da manetscha e sil vischi da tenta e confirman la derivonza dalla vischlaria da Deragisch. Il motiv dil cor d’Jesus ei era d’anflar sin la fatscha d’avon d’in candelier pign-verd, sin ina butschida dretgangulara da 1912, sin in ruog da flurs e d’ina vart dil sochel dil crucifix. Il frontispezi dil sochel decorescha in fleivel motiv dil Tschut da Diu ch’ei identics ed era d’anflar sin ina scadialetta platta cun culier.

La part davos d’in porta-zulprins muossa ina mesa plastica en in rudi da perlas. Il medem ei era da cattar sin in ruog da flurs ch’ei aunc supplementarmein decoraus cun cordas strubegiadas. Semegliontamein sepresenta era l’enramaziun d’in altaret da casa.

Pegna da tiaracotga (altezia 148 cm, ladezia 117 cm, profunditad 72 cm), che sesanflava tochen il settember 1980 en casa Deragisch, Via Romana 5, a Bugnei. Parts da semeglionts identics quadrels sesanflan el Museum La Truaisch, Sedrun.

Dasperas producevan bab e fegl Deragisch en nunenconuschent volumen apparentamein era pegnas da tiaracotga cun quadrels da glasura verds, mellens ni brin-ners. Per part eran quels decorai cun musters da zic zac. Per la decoraziun, ch’ei era d’anflar tier las butschidas dretgangularas ed ornadas cun cordas, ei vegniu duvrau el luvratori in model da gep. Quel sesanfla oz el Museum Retic a Cuera. Ils quadrels pil baun da seser fuvan savens stgir-brins ed ornai magramein cun girlandas da flurs. Ina tala pegna sesanflava era en stiva dils Deragischs. Quella ei igl onn 1980 arrivada a Cuera el Museum Retic a caschun da renovaziun ed adattaziuns en casa a Bugnei.

Tenor pader Notker Curti casegliava Sep Antoni Deragisch cun sia cheramica ella Surselva, denter Bugnei e Glion. Per part veva el deposits a Mustér, Trun e Glion. Schebein rauba ei vegnida vendida engiuviars tochen Cuera ni schizun vinavon entochen al Prinzipadi da Liechtenstein ei buca enconuschent. La producziun isolada en Tujetsch reflectescha, cun veseivla originalitad, oravontut elements tipologics e modas da decorar dil 19avel tschentaner en Svizra ed el sid dalla Tiaratudestga.

Engraziament

Jeu engraziel a pader Theo Theiler, che ha possibilitau igl access alla collecziun dalla Claustra da Mustér. L’entira registraziun dalla collecziun claustrala ha saviu vegnir realisada igl onn 2020. Dapli conservescha il Museum Naziunal Svizzer dus objects, ina pegna da cuschinar per affons ord cheramica ed in ruog, che dueien derivar da Bugnei.

Ulteriuramein secatta, sco ei para cheramica da Bugnei, en ina collecziun privata buca accessibla a Flem. Konrad Schmid a Cuera engraziel jeu che jeu hai astgau examinar sia pintga e biala rimnada. Ulteriura cheramica dispona il museum da cultura a Basel sco era Glion, Sedrun, Trun e Claustra. Cheramica en possess dalla  famiglia Deragisch tracta proximamein Livia Deragisch da Bugnei. **

* Tuttas informaziuns sebasan sin pader Notker Curti 1920; Gadola/Curti 1929; Frei 1947, 31; Creux 1970, 128–129, cat. 4 e 5; Schnyder 1979, 331. Indicaziuns era da Tarcisi Hendry, Museum La Truaisch, Sedrun. Nunpublicau: Haldner 1982. Senza ulteriuras indicaziuns: Jenny 1991, 136; Emprema publicaziun da quei text entras A. Heege 2016.
** Ella part tudestga ein d’anflar supplementarmein numerusas indicaziuns davart las fotografias dalla vischala els differents museums.

La fabrica da vischala da tiaracotga a Bugnei  

Bibliografia :

Creux 1970
René Creux, Volkskunst in der Schweiz, Paudex 1970.

Curti 1920
Notker Curti, Eine Töpferei im Tavetsch, in: Bündnerisches Monatsblatt, 1920, Heft 9, 269-273.

Frei 1947
Karl Frei, Keramik des Mittelalters und der Neuzeit, in: Kunstgewerbemuseum Zürich (Hrsg.), Ausstellung Schweizerische Keramik von der Urzeit bis heute, Zürich 1947, 27-46.

Gadola/Curti 1929
Guglielm Gadola/Notker Curti, La Fabrica da vischalla da tiara cotga a Bugnei, in: Il Glogn, calender dil pievel, annalas per historia, litteratura e cultura romontscha 3, 1929, 34-37.

Haldner 1982
Priska Haldner, Die Töpferei von Sep Antoni Deragisch in Bugnei Tavetsch. Maschinenschriftliches Manuskript im Rätischen Museum Chur, 1982, Chur.

Heege 2016
Andreas Heege, Die Ausgrabungen auf dem Kirchhügel von Bendern, Gemeinde Gamprin, Fürstentum Liechtenstein. Bd. 2: Geschirrkeramik 12. bis 20. Jahrhundert, Vaduz 2016.

Jenny 1991
Valentin Jenny, Handwerk und Industrie in Graubünden im 19. Jahrhundert. Bestrebungen zur Förderung von Handwerk und Einführung von Industrie als Massnahme zur Hebung des Volkswohlstandes, Chur 1991.

Schnyder 1979
Rudolf Schnyder, Bündner Keramik-, Glas und Lavezsteingewerbe, in: Hans Erb, Das Rätische Museum, ein Spiegel von Bündens Kultur und Geschichte, Chur 1979, 328-347.